Voor de jaarlijkse diakendag van het Aartsbisdom Utrecht waren zaterdag 18 januari zo’n 50 diakens en hun echtgenotes naar Dijnselburg (bij Zeist) gekomen. Daar begon de bijeenkomst met een Eucharistieviering met als hoofdcelebrant kardinaal Eijk. Deze tekende voor het tweede jaar op rij ook voor de aansluitende lezing, ditmaal een inleiding over de plaats en taken van de permanent diaken in de parochies van het aartsbisdom. Tijdens het middagprogramma volgde een presentatie door vier vrijwilligers van het diaconaal project ‘De Herberg’ in Westervoort. Dit project sleepte afgelopen najaar de Ariëns Prijs voor Diaconie 2013 in de wacht.

Tijdens zijn preek ging kardinaal Eijk in op de Evangelielezing over de roeping van Levi de tollenaar. Het beroep van tollenaar werd in de hele Oudheid beschouwd als oneervol en daarom golden tollenaars als mensen die moesten worden uitgesloten, ook op godsdienstig gebied, zo sprak kardinaal Eijk. Je maakte jezelf als Jood onrein door je met hen op te houden. Dat Jezus uitgerekend zo iemand roept om Hem te volgen en dat Hij bij hem thuiskomt om te eten, is daarom onvoorstelbaar. Jezus gaat echter niet met de tollenaars en hun gezinsleden om teneinde zich onrein te maken of hun levensstijl over te nemen: Hij gaat naar ze toe om ze van het verkeerde pad af te halen en weer terug te brengen op de weg naar het Rijk Gods. Hij maakt Zichzelf door de omgang met de tollenaar dus niet onrein, maar Hij maakt hém juist rein. Hierin is volgens kardinaal Eijk herkenbaar wat paus Franciscus bij herhaling zegt: dat je de zondaar niet uit de weg moet gaan, maar dat je hem juist moet opzoeken en uitnodigen. Het komt ook tot uiting in de drieslag van de taken van de diaken: in de dienst van het Woord verkondigt hij Gods barmhartigheid in Jezus, in de dienst van de Liturgie wordt Gods barmhartigheid gevierd en tegenwoordig gesteld en in de dienst van de Liefde wordt de diaconie ook betoond tegenover mensen die verkeerd handelen.

‘Actiefoto’s’
Na een korte pauze hield kardinaal Eijk vervolgens een inleiding over ‘De plaats en de taken van de permanent diaken in de parochies van het Aartsbisdom Utrecht’. In de afgelopen jaren zijn er de nodige veranderingen geweest in het aartsbisdom en die raken ook de positie van de diaken, zo verklaarde de kardinaal zijn keuze voor het thema. Om duidelijk te maken welke taken de diaken heeft, liet hij eerst “een paar actiefoto’s” zien. Waarna achtereenvolgens afbeeldingen zichtbaar werden van de H. Stefanus, de eerste martelaar van de Kerk en de H. Laurentius op het rooster waarop hij gefolterd werd… Kardinaal Eijk: “Misschien maakt u zich wat zorgen over uw welzijn na het zien van deze actiefoto’s. Dat is niet nodig: er is een instantie die waakt over uw welzijn: de bisdomleiding.” Aan de hand van de pastorale beleidsplannen uit 2008 en 2011 schetste kardinaal Eijk vervolgens de (ontwikkelingen van de) visie op het permanent diakenambt. Hierbij benoemde hij opnieuw de drieslag aan taken: de diaconie van het Woord, van de Liturgie en van de Liefde. “In het Aartsbisdom Utrecht wilden we deze drieslag, ook bij de onbezoldigd diaken, beleidsmatig tegenwoordig stellen,” aldus de kardinaal.

Want dat de onbezoldigd permanent diakens steeds belangrijker worden, is evident: zij kunnen inmiddels lid worden van het pastoraal team, “dat heeft er enerzijds mee te maken dat we (permanente) diaconie echt profiel willen geven,” en anderzijds dat de pastorale teams steeds kleiner worden. Er komt steeds minder geld beschikbaar voor betaalde pastorale beroepskrachten – een trend die alleen maar zal doorzetten in de toekomst, zo is de verwachting. De prognose is zelfs dat er over 10 jaar geen pastoraal werkers meer zullen zijn in het Aartsbisdom Utrecht (behalve in het categoriaal pastoraat), zo voorspelde de kardinaal. En hoewel “we ontzettend blij zijn met wat emeriti en religieuzen doen,” slinkt ook hun aantal. Hoe dan toch aan voldoende medewerkers in het pastoraat te komen? Ten eerste door meer roepingen tot het priesterschap te wekken (en dat werkt: waren er in 2009 vier priesterstudenten, nu zijn het er elf), maar ook door in te zetten op onbezoldigde diakens. Voor bezoldigde permanent diakens kan het aartsbisdom namelijk in de toekomst onvoldoende financiële garanties bieden. ‘Nieuwe’ diakens zullen daarom vanaf nu altijd een onbezoldigde aanstelling krijgen. Ten derde zijn er gevormde vrijwilligers nodig, in eerste instantie voor het beleidsveld catechese. Daartoe start in september 2014 een nieuwe opleiding.
Na de lunchpauze presenteerden vier vrijwilligers het project ‘De Herberg’ uit Westervoort, dat vorig jaar de Ariëns Prijs voor Diaconie kreeg toegekend. Zij lichtten de drie pijlers van ‘De Herberg’ toe: het inloophuis, de inzet van social media en het jongerenproject.