In de Nicolaaskerk te Nieuwegein vond op 2 en 3 oktober het ‘Mgr. Van Heukelum weekend’ plaats bij gelegenheid van de 100ste sterfdag van bouwpastoor mgr. G.W. van Heukelum. Tijdens een symposium op zaterdag 2 oktober gingen drie sprekers achtereenvolgens in op de persoon Van Heukelum, ‘Mgr. Van Heukelum en de symboliek’ en ‘Mgr. Van Heukelum en de kunst’. Aansluitend werd het onlangs volledig gerestaureerde orgel opnieuw in gebruik genomen.

Een dag later werd de expositie ‘Een toonbeeld van kunst’ geopend. In het zogeheten pastoorsbos naast de kerk zijn als onderdeel van deze expositie diverse panelen en schilderingen van de Tegelense kunstenaar Sjer Jacobs opgesteld, die nog de hele maand oktober te zien zijn (Utrechtsestraatweg 8, geopend op zondag). De eerste spreker was Casper Staal (zie foto), oud-conservator van het Utrechtse Museum Catharijneconvent. Hij schetste een beknopte levensgeschiedenis van pastoor Van Heukelum, Staal: “Mgr. Van Heukelum was decennialang in het toenmalige aartsbisdom de toonaangevende geestelijke als het ging om de bouw en inrichting van kerkgebouwen.”

Van Heukelum is ook de oprichter van het Sint Bernulphusgilde, “een genootschap van geestelijken en kunstenaars die zich ten doel stelden de enige ware christelijke kunst, de gotiek, weer in de kerkbouw in te voeren”, zo vervolgde Staal. Naast het gilde stichtte Van Heukelum een tijdschrift, het Gildeboek, en vervolgens het Aartsbisschoppelijk Museum. In 1873 werd de energieke kapelaan pastoor van Jutphaas [onderdeel van het huidige Nieuwegein] en bouwde hij daar een kerk, geheel naar zijn eigen neogotische ideeën. Staal: “Dat werd een juweel van Utrechtse neogotiek, onder andere bejubeld door de staatsman en dichter dr. Herman Schaepman.”

Symbolen
De tweede inleiding werd verzorgd door Piet Daalhuizen, oud-voorzitter van het restauratiefonds van de Nicolaaskerk en amateur historicus. Hij vertelde in zijn lezing over een aantal symbolen in de Nicolaaskerk, zoals de afbeeldingen van twintig Nederlandse heiligen. Daalhuizen: “Hun bustes zijn gevat in kelken van sierlijke bloemfestoenen. Dat is om uiting te geven aan een eeuwenoud en treffend denkbeeld dat de heiligen de bloesems zijn van het genadeleven.” De afbeelding van St. Ludgerus lijkt overigens sprekend op mgr. Van Heukelum…

Daalhuizen ging verder onder meer nog in op de symbolen van de medaillons in de spitsbogen, het muurtapijt van Lambert ter Riele aan de zuidzijde van het priesterkoor en de biblia pauperum (bijbel der armen, in de Nicolaaskerk vooral terug te vinden in de glas-in-lood ramen van het priesterkoor).

‘Doelbewust uitgezocht’
Laatste spreker was kunsthistoricus Hortense Höppener. Refererend aan de lezing van Piet Daalhuizen zei zij: “Al die hiervoor genoemde symboliek is vormgegeven in de kunst die onlosmakelijk met de kerk is verbonden, zoals de muur- en plafondschilderingen, de vloertegels en verwerkt in bogen en ramen. Voorts zijn er de losse kunstschatten, die al het voorgaande aanvullen en versterken. Zoals het 16de eeuwse orgel, het uit de Middeleeuwen stammende Noodhelpersaltaar en de beelden van Sint Rochus en Sint Nicolaas uit de 15de eeuw, patroonheilige van deze kerk en patroon van de schippers, gezien de ligging van de kerk aan het water. En dan de negentiende eeuwse kunstwerken als het altaar, triomfkruis en apostelbalk. De kunstwerken uit de middeleeuwen zijn door Van Heukelum met zorg en doelbewust uitgezocht. Vooral het orgel en het altaar van de Noodhelpers.”

Aansluitend aan het symposium volgde een orgelconcert door Gonny van der Maten. Na ruim een jaar afwezigheid wegens restauratie was deze middag het orgel voor het eerst weer te horen. Tot besluit liet het St. Ceciliakoor een dwarsdoorsnede van het repertoire horen, waarbij vaste organist René Veldhuizen het koor op het gerestaureerde orgel begeleidde. Na afloop werd er aan belangstellenden een boekje uitgereikt over (het restauratieproces van) het orgel, getiteld: ‘Een Maarschalkerweerd in een bijzonder jasje’.

Lees hier de samenvatting van de lezing van Casper Staal