Februari 2014

Waardevol leven

Op 31 januari jl. nam de Nederlandse Patiënten Vereniging (N.P.V.) afscheid van haar directeur dr. Ruth Seldenrijk tijdens een symposium met de veelzeggende titel Waardevol Leven. Dit was ook de titel van zijn boek dat bij die gelegenheid werd gepresenteerd. De N.P.V. is een vereniging op christelijke grondslag waarin protestanten en katholieken elkaar vinden in de belangenbehartiging van zieken en in het uitdragen van opvattingen over de gezondheidzorg, die zijn gebaseerd op christelijke beginselen. Eén van de fundamentele beginselen is het respect voor het leven van de mens, die in zijn totaliteit, dat wil zeggen zowel in zijn geestelijke als zijn lichamelijke dimensie, is geschapen naar Gods beeld en gelijkenis. De N.P.V. is daarom een heel mooi en zinvol oecumenisch initiatief.

Zoals de titel van het symposium en het boek al aangeven, ziet de N.P.V. het menselijk leven altijd als waardevol, onder welke omstandigheid ook. Hoe ontluisterd ook, de mens blijft altijd een manifestatie van God in deze wereld, geschapen als hij is naar Gods beeld en gelijkenis (vgl. Evangelium vitae nr. 34). Het komt echter voor dat mensen die door een ernstige, chronische en onbehandelbare aandoening zijn getroffen, moeite hebben om de waarde van hun leven nog te zien. Voor medewerkers in de gezondheidszorg is het een belangrijke opdracht om zieken en gehandicapten te helpen de waardigheid van hun leven te ontdekken of herontdekken. In mijn lezing op genoemd symposium heb ik de vraag aan de orde gesteld welke wegen zij daartoe kunnen bewandelen.

Bij het vervullen van die opdracht kunnen zij zich laten inspireren door een icoon. Een icoon in het oosters-orthodoxe christendom is een afbeelding die iets van de afgebeelde persoon present stelt. Naar analogie hiervan wordt ook een persoon een icoon genoemd die in zijn zijn en in zijn handelen een bijzondere excellente eigenschap present stelt en daarin een voorbeeld is om na te volgen. Voor de medewerkers in de gezondheidszorg houdt de christelijke traditie van oudsher als icoon bij uitstek de Barmhartige Samaritaan voor uit de gelijknamige parabel van Jezus in het Evangelie volgens Lucas (10,25-37).

De Barmhartige Samaritaan gaat – in tegenstelling tot de priester en de leviet – niet met een grote boog om de gewonde en gekwetste medemens heen, maar ontfermt zich over hem, omdat hij medelijden heeft (Luc. 10,33). Het gaat hier niet om een oppervlakkig medelijden, maar om diep gevoel van barmhartigheid. Het werkwoord hiervoor in de originele tekst van het Evangelie is afgeleid van het Griekse woord voor ingewanden. Het is een medelijden dat je innerlijk raakt, wat de Nederlandse term barmhartigheid goed weergeeft: een erbarmen, dat wil zeggen een zorg bieden vanuit je hart.

Opvallend in de parabel is dat Jezus aan het einde ervan niet de gewonde man aanduidt als de naaste van de hulpverlener, maar het omgekeerde doet. Hij wijst de hulpverlener aan als degene die zich tot naaste maakt van de gewonde man: “Wie van deze drie lijkt u de naaste te zijn van de man die in de handen van de rovers is gevallen?” (Luc. 10,36). Het antwoord is degene die hem daadwerkelijk te hulp is geschoten. Jezus nodigt ons allen uit om onszelf tot naaste te maken van de medemens in nood. Omdat het in de parabel gaat om een gewonde medemens, is de Barmhartige Samaritaan in het bijzonder een icoon voor medewerkers in de gezondheidszorg. Door de gewonde man te verzorgen, erkent hij de zin en waardigheid van diens leven en helpt hij hem om die te herontdekken.

Een aantal Kerkvaders identificeert de Barmhartige Samaritaan met Christus Zelf, die ons – gewond als wij zijn door de zonde – geneest door ons daarvan te verlossen, onze waardigheid als wezens geschapen naar Gods beeld herstelt en ons verheft tot de waardigheid van de kinderen Gods. Door Zijn menswording heeft de Zoon van God zich tot onze naaste gemaakt. Onszelf tot de naaste van onze medemens in nood maken, is een fundamentele vorm van de navolging van Christus. Door zichzelf te maken tot de naaste van zieken en gehandicapten met als icoon de Barmhartige Samaritaan en daarmee de zin en waardigheid van hun leven te bevestigen, brengt de christelijke medewerker in de gezondheidszorg heel concreet de navolging van Jezus in praktijk.