April 2024
De Nederlandse en de Duitse Kerk: vergelijkbaar?
De Pastorale Commissie van de Duitse Bisschoppenconferentie bezocht van 8 tot 12 april het Aartsbisdom Utrecht. De leden ervan willen zich oriënteren op de situatie van de Kerk in het Aartsbisdom Utrecht en in de Nederlandse Kerkprovincie als geheel. De reden is dat ook in Duitsland de secularisering toeslaat. Nederland geniet de twijfelachtige reputatie dat dit het eerste land ter wereld is waar zich ongeveer in het midden van de jaren ’60 van de vorige eeuw een diepe geloofscrisis voltrok met als gevolg een sterke afname van het kerkbezoek.
In Nederland als geheel halveerde onder katholieken het kerkbezoek tussen 1965 en 1975. In een periode van 11 jaar, tussen 2011 en 2022, daalde het kerkbezoek van bijna 250.000 op zondag tot onder de 100.000 in 2022: dat is 2,5 procent van alle katholieken. In Duitsland tekent zich echter eenzelfde ontwikkeling af. In 1990 bezocht nog 21,9 procent van alle katholieken de zondagse mis, in 2019 was dat 9,1 procent. Duitsland heeft nauwelijks priesterstudenten, net als wij tussen circa 1970 en 1985. De Pastorale Commissie van de Duitse Bisschoppenconferentie wil weten hoe het er in de Nederlandse Kerk precies voorstaat, wat de oorzaken zijn van de snelle secularisering in Nederland en wat wij van plan zijn om daaraan te doen. Dit in de hoop iets te kunnen leren wat ook voor de Duitse Kerk nuttig kan zijn.
In een voordracht zette ik uiteen hoe de snelle secularisering in Nederland in de jaren ‘60 kan worden verklaard. Aan het begin van dat decennium begonnen de lonen in Nederland sterk te stijgen. Mensen die over meer financiële middelen beschikken, hebben de mogelijkheid en zijn ook geneigd om onafhankelijk van elkaar te leven. Zo ontstond in korte tijd een individualistische cultuur. Het individu voelt zich geen onderdeel van een gemeenschap met gezamenlijke opvattingen, maar is als het ware zijn eigen paus. Hij schept autonoom zijn eigen geloofsovertuiging of levensbeschouwing en kiest zijn eigen ethische waarden.
Maar de meeste mensen zijn tot zo’n autonomie niet in staat. Zij voelen zich autonoom, terwijl zij het in feite niet zijn. Ze laten zich bij hun keuze leiden door de publieke opinie, die zij als hun eigen mening zien. Dit verklaart de kracht van de publieke opinie en het dwingende karakter van de huidige samenleving. Wee je gebeente als je het lef hebt om iets anders te menen of te denken dan wat de publieke opinie aan opvattingen voorschrijft. Het is praktisch verboden om daar tegen in te gaan. We moeten al heel autonoom zijn om christen te durven zijn en daarvoor te durven uitkomen, omdat de christelijke levensovertuiging in veel opzichten haaks staat op de publieke opinie. De echte autonome of liever vrije mens is de door Christus verloste mens.
In de Nederlandse Katholieke Kerk gaan we niet op onze handen zitten om geleidelijk toe te zien hoe God langzamerhand uit Nederland verdwijnt. In het aartsbisdom zijn we daarom in november vorig jaar begonnen met een driejarig missionair project in samenwerking met het Centrum voor Parochiespiritualiteit in Nijmegen en het bedrijf xpand, een bedrijf voor coaching en reorganisatie, dat veel werk verzet voor katholieke organisaties. Doel van dit project is om groepen mensen te bereiken met wie we als Kerk op dit moment nauwelijks contact hebben.
We doen dat onder meer door Alphacursussen, een elementaire catechese over Jezus. Een andere activiteit betreft familiezondagen, waarvoor ouders worden uitgenodigd samen met hun kinderen die binnenkort de Eerste Heilige Communie of het Vormsel ontvangen. Zij krijgen catechese op diverse leeftijdsniveaus, vieren gezamenlijk de Eucharistie en gebruiken samen de maaltijd. Ook gezamenlijke doopcatechese aan jonge ouders blijkt heel vruchtbaar. Deze activiteiten gaan dikwijls gepaard met een gezamenlijke maaltijd om de gemeenschapsvorming te stimuleren. Bovendien organiseert het aartsbisdom huwelijkscursussen met als doel jonge mensen die in de kerk met elkaar willen trouwen te laten zien hoe ze hun huwelijksleven naar Gods bedoelingen gestalte kunnen geven. Priesters, diakens en pastoraal werkers volgen momenteel vormingsdagen om te leren hoe onze parochies tot missionaire parochies kunnen worden omgevormd.
Ik hoop en bid van ganser harte dat de Pastorale Commissie van de Duitse Bisschoppenconferentie onder Gods zegen met onze ervaringen haar voordeel kan doen.