Het AKN-gebouw in Hilversum was op 25 januari wederom de locatie van de Landelijke RKK Parochiedag. Het thema was dienstbaarheid aan de samenleving, de diaconie waar paus Franciscus zo sterk toe oproept. “Hoe openen we als parochie de deuren, hoe kunnen we present zijn, wat kunnen we leren van paus Franciscus? Die vragen staan vandaag centraal,” zo zei Leo Fijen (Hoofd Godsdienst RKK) bij de start. Ook werd die dag de ‘Parochie van het jaar’ gekozen, de drie genomineerden waren de Lebuïnusparochie in Deventer, de Nicolaasparochie in Purmerend en de Nicolaaskerk in Amsterdam.

De voorloper van de Lebuïnusparochie (parochieverband Zuid-West Salland) was in 2009 parochie van het jaar, toen het onderwerp ‘Communicatie’ was. Dit jaar greep de parochie naast de hoofdprijs en werd zij derde. De Nicolaasparochie in Purmerend werd uitgeroepen tot winnaar en kreeg een bronzen beeld van de H. Christoffel uitgereikt, tweede werd de Nicolaaskerk in Amsterdam. ‘s Ochtends werden de drie projecten voorgesteld via filmpjes en interviews, ‘s middags konden de aanwezigen in een workshop nader kennis maken met de drie genomineerden.

‘Drempelloos’
Bij de prijsuitreiking aan het eind van de dag benoemde Leo Fijen één groot voordeel van het interkerkelijke Deventer project ‘De zwerfkerk’: “Elke parochie kan er onmiddellijk mee aan de slag.” Dat was ook al gebleken tijdens de workshop onder leiding van initiatiefnemers Peter Paul Biekman (Raad van Kerken Deventer) en pastoraal werkster Marga klein Overmeen. Men neme één aftandse caravan, voor vijftig euro aan verf en soep, enkele vrijwilligers en een theoloog en de ‘zwerfkerk’ kan op pad. Marga klein Overmeen: “We willen met de zwerfkerk drempelloos zijn. Het gaat daarbij om het gesprek, niet om zieltjes winnen. Wel zeggen we altijd dat we van de Kerk zijn, daar zijn we heel straight in.” Ze begonnen in een buitenwijk van Deventer, nu staan ze alweer meer dan een jaar elke maand op het centrale plein de Brink. Motto van de Zwerfkerk: ‘Tot hier en weer verder’. Soms krijgen mensen behalve soep en een gesprek ook concrete hulp in de vorm van een doorverwijzing naar bijvoorbeeld schuldhulpverlening. “Mensen worden even gezien, even gehoord. In die ontmoeting en gesprekken rond een statafel denk ik zeker dat Christus aanwezig.”

‘Verbondenheid’
Diaken Jack Noë van de winnende Nicolaasparochie in Purmerend werd vergezeld door ‘de moeder van Purmerend Elly Vos en Vincent Nijenhuis, die zich al jaren op vele terreinen inzet voor Kerk en samenleving. Noë benadrukte in zijn presentatie dat “dienstbaarheid een plicht is. We moeten het geloof in onze eigen omgeving verwezenlijken. Ik trof in Purmerend uitsluitend een vierende kerk aan, en dat is op veel meer plaatsen het geval. Het is vreemd dat de caritas zo is afgezwakt, we hoeven geen dankbaarheid want het is onze plicht. Ik ben het gesprek aangegaan, heb bondgenoten gezocht, parochianen gesproken. Uit die verbondenheid ontstonden mooie dingen. Zoals een voedselbank, verder zijn we betrokken bij schuldhulpverlening, hebben we contacten met de sociale dienst en verslavingszorg. We verlichten ellende, al is het maar kort, dat geeft perspectief en geeft ons weer een groter hart. Het is goed om te geven, dan ontstaat ook een andere sfeer in de eigen gemeenschap.” En dat merken ze: de kerk staat middenin in de stad en doet er weer toe. Meer mensen weten de kerk te vinden, ook voor vieringen.

De Nicolaaskerk in hartje Amsterdam trekt door de ligging zeer verschillende mensen, waaronder veel toeristen. En velen melden zich om katholiek te worden, vaak vanuit het ‘niets’. Door zijn huisbezoeken merkte diaken Eugène Brussee de armoede op in de wijk: dat er pal naast yuppenwoningen schrijnende armoede schuilgaat achter een voordeur. Hij nam daarom het initiatief voor een voedselbank. Daar bleef het niet bij: er kwam ook een medicijnbank (waar een arts bij betrokken is) Brussee: “Mensen raken vanzelf betrokken, ze zien wat we doen en willen ook helpen.”
Belangrijk is volgens Brussee de link van de diaconie met de Eucharistie. “Augustinus zegt dat je in de Eucharistie wordt wat je ontvangt. Een wezenskenmerk daarbij is de liefde, daarin ligt de link tussen wat je viert en wat je doet in de samenleving.”

‘Jongleur van het Sint Pietersplein’
‘Vaticaankenners’ Stijn Fens en Christian van der Heijden (beiden schreven in 2013 een boek over het conclaaf en de verkiezing van paus Franciscus) werden door Leo Fijen bevraagd op het charisma van paus Franciscus. “Je gaat voor de bijl,” zo luidde de analyse van Fens. “Hij krijgt een mensenmassa in een paar seconden stil voor gebed. ‘De jongleur van het Sint Pietersplein’ wordt hij ook wel genoemd.” Vooral veel Italianen gaan volgens Fens naar die audiënties, “paus Franciscus is in Italië de nieuwe vader des vaderlands.”
Van der Heijden stelde vast dat deze paus “door zijn deemoed een ster is geworden. Dat is de ironie: hoe meer hij verdwijnt, hoe meer hij in beeld komt en dat is een boeiende paradox.” Beide ‘Vaticaankenners’ benadrukten de continuïteit met Benedictus XVI en eerdere pausen, Van der Heijden: “Die continuïteit zit in de leer, ook deze paus wijst naar Christus en spreekt net als de vorige over de redding van de dood, de redding van de verdoemenis. Dat vergeten we in Nederland nog wel eens, daar zien we paus Franciscus als een humanist die streeft naar een rechtvaardige wereld. Maar religie is ‘uitgevonden’ om mensen te wijzen naar een toekomst voorbij het hier en nu.”

Stijn Fens: “Deze paus staat op de schouders van Benedictus XVI, bijna al zijn hervormingen – zoals van de Vaticaanse bank – zijn in gang gezet door zijn voorganger. Ik vergelijk hem met een nieuwe filiaalchef, die dezelfde producten verkoopt maar ze wel anders heeft neergezet.”
Voor de Nederlandse parochies hadden ze duidelijke adviezen: minder vergaderen, niet allemaal in de liturgiewerkgroep gaan zitten maar ook tijd in diaconie steken. “Dat kost tijd en is moeilijk, maar begin gewoon,” aldus Stijn Fens. “Het is een kwestie van beginnen, maak maar fouten, verlies je niet in overleggen en vergadercircuits. Ga aan de slag!”
RKK-presentator Wilfred Kemp, die de aanwezigen eerder die ochtend in een samenzang had geleid, kreeg van Fijen kort de gelegenheid te reageren. Kemp haalde paus Franciscus aan die zegt: gemeenschap is een bijproduct. Ga erop uit om mensen te helpen, dan ontstaat vanzelf gemeenschap. Gemeenschap moet niet je startpunt zijn waar je al je hoop op richt, gemeenschap ontstaat gaandeweg.”