Zo’n vijftig diakens en hun echtgenotes waren aanwezig bij de jaarlijkse diakendag van het Aartsbisdom Utrecht, zaterdag 19 januari te Dijnselburg (Zeist). De dag begon met een pontificale Eucharistieviering met kardinaal Eijk als hoofdcelebrant. Concelebranten waren de beide hulpbisschoppen Hoogenboom en Woorts plus de vicarissen Cornelissen en Pauw. Na de H. Mis verzorgde de kardinaal een lezing; na de lunch volgde er een presentatie door één van de diakens.

“We willen deze dag stilstaan bij de betekenis van het kostbare diakenambt voor ons bisdom en voor de parochies van het aartsbisdom,” zo zei de kardinaal in zijn begroeting. Dit sloot aan bij de woorden uit zijn preek: “In een wereld die niet zit te wachten op het Licht van Christus, die daar helemaal geen behoefte aan lijkt te hebben, zijn wij priesters en diakens. Wat is onze opdracht? Heel eenvoudig: Die opdracht is altijd verbonden aan het gewijde ambt. Evenals Jezus worden wij geacht op een bijzondere manier mensen met God in contact te brengen zodat ze als het ware tot een levensgemeenschap met Hem kunnen komen, die zijn bron en hoogtepunt vindt in de Eucharistie, maar die uiteindelijk het hele leven omvat.”

Vier vragen
Kardinaal Eijk sprak vervolgens over ‘Zorg rond het levenseinde’ – een thema dat aansluit bij het werk en de roeping van diakens. Rondom dit thema leven vragen van ethisch-morele en van pastorale aard, aldus kardinaal Eijk. In zijn lezing liet hij de belangrijkste vier de revue passeren: Hebben we beschikkingsrecht over leven en dood?; Hoe lang moeten we doorgaan met het toepassen van levensverlengend handelen?; Hoe ver mogen we gaan met het toepassen van pijnstillende en symptoom bestrijdende middelen? en het thema palliatieve zorg.
In de huidige samenleving overheerst de autonome ethiek en is het zelfbeschikkingsrecht de maatstaf, stelde kardinaal Eijk. Dit staat tegenover het christelijk denken, waarbij er geen sprake is van een totaal maar een gedeeltelijk zelfbeschikkingsrecht: het laten verwijderen van een ziek orgaan is een voorbeeld van dat laatste. Kardinaal Eijk: “Lichaam en ziel zijn geschapen naar Gods beeld en gelijkenis. Wat Hij geschapen heeft, is geen louter middel tot een doel – dat geldt ook voor het lichaam. Derhalve is het niet te rechtvaardigen het leven te (laten) beëindigen.”

Evenredige verhouding
Toen kardinaal Eijk nog co-assistent was, maakte hij het mee dat mensen jarenlang door kunstmatige beademing in leven werden gehouden. Stoppen van de behandeling hield immers in dat de patiënt zou sterven. Deze praktijk heeft de discussie rondom euthanasie vertroebeld, aldus de kardinaal, vanwege de gedachte: als je mag stoppen met behandelen met de dood als gevolg, dan mag je het leven toch ook actief beëindigen? Iemand laten sterven is echter niet hetzelfde als iemand doden, zo legde hij uit. Hij illustreerde dit met het voorbeeld van een weesjongetje en zijn oom. Als die oom er getuige van is dat zijn neefje in de badkuip uitglijdt, zijn hoofd stoot en onder water verdwijnt, kan hij hem zonder risico redden. Zou datzelfde neefje in donker Afrika overboord slaan in woest kolkend water, waarbij de krokodillen al klaar staan om dat lekkere hapje te verorberen, dan geldt dat niet. Er is dan namelijk geen evenredige verhouding tussen de risico’s en de kans op redding. Het gaat hierbij dus om het verschil tussen geproportioneerd en ongeproportioneerd handelen.

Palliatieve zorg
Met betrekking tot de vraag rondom pijnstilling en symptoombestrijding stelde kardinaal Eijk dat zo lang de dosis is afgestemd op de bestrijding van de symptomen, het eventuele bekorten van het leven een bijwerking daarvan is. Is het dan ook einde verhaal als artsen niets meer voor een patiënt kunnen doen? “Nee, want dan begint een nieuw hoofdstuk dat meer vraagt van alle betrokkenen dan wat ook: het traject van de palliatieve zorg,” aldus de kardinaal. De term palliatieve zorg is allesomvattend: medisch, psychologisch et cetera, maar ook pastoraal. Het woord ‘palliatief’ komt van ‘palliare’, toedekken. Palliatieve zorg “voegt geen dagen toe aan het leven, maar leven aan de dagen,” zo vatte de kardinaal krachtig samen.
Tot besluit van zijn lezing ging hij in op enkele pastorale aspecten rondom euthanasie. “De kennis van het geloof is vaak heel beperkt, mensen realiseren zich niet wat de Kerk vindt van euthanasie.” Zo is de term ‘weigerpastoor’ wel gebruikt. Enkele jaren geleden is er een instructie verschenen van de Nederlandse bisschoppen rond het thema levensbeëindiging. Die maakt duidelijk dat het niet de pastoor is die moeilijk doet, maar dat het een standpunt is van de R.-K. Kerk.

Togo
Na de lunchpauze verzorgde diaken Jouke Schat een presentatie over het project dat hij samen met zijn echtgenote heeft opgezet in het Afrikaanse land Togo. Onder de titel ‘Voorkomen is beter dan genezen: jeugdgezondheidszorg in Afrika’ sprak hij over de totstandkoming van de Stichting kinderhulp Togo en over wat deze stichting inmiddels allemaal heeft bereikt. In het aprilnummer 2012 van bisdomblad ‘Op Tocht’ vertelden hij en zijn echtgenote hier uitgebreid over – klik hier om het interview te lezen.
Op een vraag uit de zaal over zijn toekomstvisie voor dit project, antwoordde diaken Schat dat het de bedoeling is om het project zelfstandig te maken en lokale mensen op te leiden, zodat het werk door kan gaan wanneer hij en zijn echtgenote zich er niet meer voor in kunnen zetten. Daarnaast wil hij het project documenteren om het aan te kunnen bieden aan Unicef en de Wereldgezondheidsorganisatie als een model van hoe je deze thematiek aan kunt pakken.

De volgende diakendag zal plaatsvinden op zaterdag 18 januari 2014, wederom te Dijnselburg.