In het kader van Dag van het Jodendom

In het kader van de jaarlijkse Dag van het Jodendom (17 januari) bezochten kardinaal Eijk, mgr. Woorts, leden van de diocesane Werkgroep Kerk en Jodendom en een aantal priesters op 23 januari Deventer. Daar bezochten zij het Etty Hillesum Centrum en kregen aansluitend een rondleiding langs oude Joodse plekken in Deventer. “Indrukwekkend om dit alles te zien,” zo vatte kardinaal Eijk het bezoek samen.

Het Etty Hillesum Centrum is gevestigd in de eerste synagoge van Deventer, in 1809 ingewijd in het hart van de historische binnenstad. Etty Hillesum was een Joodse vrouw (1914-1943) die in de Tweede Wereldoorlog een indrukwekkend dagboek schreef. Haar schooltijd bracht ze door in Deventer, waar haar vader rector was van het gymnasium. In het Etty Hillesum Centrum is een permanente tentoonstelling aan haar gewijd. Vrijwilligster Ria Meeuwse gaf een korte inleiding op de historie van het pand en de werkzaamheden van het centrum. “Het centrum verzorgt de nagedachtenis van Etty Hillesum. Ook worden er cursussen gegeven en wordt de Joodse geschiedenis verteld. Verder bevat het centrum een educatief deel.”

Daarna ging de groep naar de naastgelegen Grote Synagoge, die in de Tweede Wereldoorlog door NSB-ers kort en klein werd geslagen. Deze synagoge werd van 1951 tot 2010 gebruikt door de plaatselijke Christelijke Gereformeerde Kerk. Tegenwoordig maakt de Joodse Gemeente Beth Shoshanna gebruik van deze synagoge en is er weer een ‘aron hakodesj’ (Heilige Arke) geplaatst – de kast waarin de Thorarollen worden bewaard. Met daarboven de tekst: ‘weet voor wie je staat’. “Vlak voor de Tweede Wereldoorlog telde Deventer bijna 500 Joodse mensen,” zo vertelde Meeuwse. Vierhonderd Joodse Deventenaren zouden de oorlog niet overleven.

Na het bezoek aan de Grote Synagoge zette de groep zich in beweging voor een wandeling langs Joodse plekken in Deventer. Deze voerde langs de derde (in 1984 gesloten) synagoge, diverse woonhuizen (waaronder onderduikadressen) en winkels. Maar eerst werd de Grote Synagoge van buiten bekeken. Deze in 1892 gereedgekomen sjoel is opgetrokken in de Moorse Stijl. Het gezelschap liep vervolgens door enkele opgeknapte historische wijken met smalle straatjes. Zoals de Walstraat, vroeger een verkrotte straat met behoorlijk wat Joodse winkeltjes. Meeuwse: “Joden handelden met name in textiel en dergelijke. Ze stonden onderaan de maatschappelijke ladder.”
Meeuwse wees op woningen van bekende Deventer Joden zoals de familie Hollander (zoon Han was een legendarische radioverslaggever van sportwedstrijden) en de familie Hillesum. Bij verschillende woningen zijn herdenkingsstenen (‘struikelstenen’) geplaatst. Deze kubusvormige stenen hebben een messing bovenplaat, met daarin tekst gegraveerd. De stenen worden geplaatst in het trottoir voor de huizen waaruit de Joden verdreven en vermoord zijn.

Meeuwse stond eveneens stil bij de voormalige winkel van Samuel Noach, beter bekend als ‘goedkoope Sam’ en ‘de Man van Deventer’. Hij was in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw in Nederland bekend om zijn Kloosterlinnen, een geheimzinnig product dat alleen bij hem verkrijgbaar was. Een (deels) originele muurreclame – inclusief spelfout – is weer te zien boven het pand.
Na afloop van de wandeling hield Leo Geurts, pastoraal werker van de Deventer Lebuïnusparochie en lid van de Werkgroep Kerk en Jodendom, een korte midrasj (uitleg) over de begrippen vrede en waarheid. Volgend jaar staat er in het Aartsbisdom Utrecht rond de Dag van het Jodendom een bezoek aan de synagoge van Enschede op het programma.