In de Utrechtse Buurkerk, die tegenwoordig het Museum Speelklok huisvest, werd op 21 september zeer toepasselijk het boek ‘Meer dan hout en steen’ gepresenteerd. Toepasselijk, omdat dit boek een handreiking wil zijn voor parochies en gemeenten rond de sluiting van kerkgebouwen – en daarbij is hergebruik een belangrijk onderdeel. Redacteur Harry Bisseling (hoofd personeelsdienst en pastorale organisatie van het aartsbisdom) bood het eerste exemplaar aan ds. Arjan Plaisier, Scriba van de Protestantse Kerk in Nederland (zie foto). Plaatsvervangend secretaris-generaal van de R.-K. Kerkprovincie vicaris Schoenmakers ontving ‘het andere eerste exemplaar’.

Directe aanleiding voor het handboek ‘Meer dan hout en steen’ is de verwachting dat de komende jaren honderden kerkgebouwen moeten worden afgestoten. Het is bedoeld voor bestuurders en leidinggevenden van plaatselijke gemeenten en parochies, pastores en predikanten, gemeenteadviseurs en kerkelijk opbouwwerkers. Aan de orde komen alle aspecten waar een geloofsgemeenschap van begin tot eind mee te maken krijgt bij de afstoting of herbestemming van een kerkgebouw. Het boek schetst de problematiek vanuit historisch perspectief en zet aan tot initiatieven voor parochies en kerkelijke gemeenten, overheden, particuliere en private instellingen om gezamenlijk op te trekken bij het beheren, afstoten of hergebruiken van de (vaak monumentale) kerkgebouwen. Zoveel mogelijk worden de hoofdstukken onderbouwd door praktijkverhalen.

 
Vicaris Schoenmakers ontvangt eerste exemplaar

Wandelroute
Het programma in het museum kende diverse lezingen en muziek: kerkmusicus Marcus Veenstra en tekstdichter Willem Abma componeerden en vertolkten het Friese Liet Fan Treast/lied tot troost; het lied voor mensen die afscheid moeten nemen van een kerkgebouw. De lezingen werden verzorgd door Henk de Roest (hoogleraar praktische theologie), Alice Gut (restauratiedeskundige gemeente Utrecht), Willem Vermeulen (predikant PKN in Bergen op Zoom) en Rud Smit (pastoor in diezelfde plaats). Vermeulen en Smit schetsen de kerkgeschiedenis in die stad: ze wezen op de ‘wandelroute langs verdwenen kerken’ in Bergen op Zoom, die langs tientallen verdwenen kerken voert en aangeeft dat het thema van kerksluiting dus van alle tijden is. Ze eindigden bij het heden, waarin in elk geval twee r.-k. kerken in de stad in de gevarenzone zitten.

Duurzaamheid
Alice Gut van de gemeente Utrecht deed het kerkelijke monumentenbeleid van deze gemeente uit de doeken. Herbestemming van kerkgebouwen krijgt veel aandacht: omwille van de duurzaamheid en omdat ook bewoners zich vaak sterk maken voor het behoud van een kerkgebouw in de wijk – vanwege de buitenkant. Het beleid van de gemeente Utrecht is gericht op behoud van de kerkgebouwen. Daarvoor is beperkte financiële steun mogelijk, de inzet van de gemeente is breder gebruik van het gebouw “met behoud van de eredienst,” zo benadrukte Gut. “Maar faciliteren van nevengebruik en herbestemming kan niet zonder medewerking van de gemeente. Neem dus tijdig contact op.”
Henk de Roest beschreef zijn onderzoek naar de sluiting van de protestantse kerk ‘De Hoeksteen’ in Zwolle. Via foto’s van betekenisvolle plaatsen in de kerk kwam hij de voor de kerkgangers belangrijkste thema’s op het spoor, en deze aanpak werkte ook nog eens helend voor de mensen die voortaan elders moeten kerken.

‘Oecumenische samenwerking’
Bisseling benadrukte bij de overhandiging van het boek het belang van oecumenische samenwerking op dit terrein, “al vormde ons katholieke smaldeel een minderheid van de redactie.” Werken aan de toekomst van de kerk, zeker op plaatselijk niveau, kan niet zonder oecumenische samenwerking. Anders lopen we het risico dat we ongewild concurrenten van elkaar worden in de slag om het behoud van kerken.”
Het sluiten van kerken doet niet alleen zeer bij bestuurders, vrijwilligers, parochianen en voorgangers, maar evenzeer bij de directe buren van deze kerken, zo signaleerde Bisseling. “Met ons boek hebben we voor dat vaak emotionele proces de nodige handvatten willen aanreiken. We ontdekten dat menigeen het wiel aan het uitvinden was en opbouwwerkers als we zijn, hebben we het initiatief genomen om de aanwezige kennis en ervaring te verzamelen en via dit boek breder beschikbaar te maken.”

‘Meer dan hout en steen’; Boekencentrum, Zoetermeer 2011, 312 blz., 24,50 euro, ISBN 97890239263