In het Utrechtse Museum Catharijneconvent kreeg kardinaal Eijk op 4 december het eerste exemplaar aangeboden van het boek ‘Naar de middeleeuwen’. Auteur Elmer Peters beschrijft hierin de geschiedenis van het Aartsbisschoppelijk Museum (ABM) in Utrecht vanaf het begin tot 1882. De collectie van het ABM viert dit jaar haar 150-jarig bestaan en wordt beheerd en tentoongesteld door Museum Catharijneconvent.

De publicatie van het boek was de laatste jubileumactiviteit van het Aartsbisschoppelijk Museum. ABM-voorzitter Sible de Blaauw memoreerde in zijn toespraak dat het ABM dit jaar eigenlijk drie jubilea viert: niet alleen bestaat de collectie 150 jaar, het is 140 jaar geleden dat deze voor het eerst te zien was en al 130 jaar dat dit ‘professioneel’ gebeurt. Hij citeerde de stichter van het ABM, de priester Gerard van Heukelum, toen die jaren later terugkeek op het succes van die openstelling: “Een waar evenement, de opening van een Roomsch Aartsbisschoppelijk museum.” Volgens Van Heukelum kon zijn collectie “katholieke vooroordelen doen verdwijnen,” aldus De Blaauw.
De ABM-voorzitter stelde vast dat de ABM-collectie “ook vandaag nog uitblinkt door kwaliteit en velen weet te boeien. Het ABM is trots dat het één van de dragers van dit museum mag zijn. Het ABM heeft samengewerkt met andere kerkelijke musea om zo het christelijk erfgoed veilig te stellen.” Maar het ABM is ook een schakel tussen het museum en de Kerk, met name het aartsbisdom. “We hechten grote waarde aan die band met de kerkgemeenschappen, vandaar dat we in het kader van het jubileum eerder dit jaar in elk vicariaat een ‘Tussen Kerk en Kunst’ bijeenkomst hebben gehouden, waar mensen hun christelijke kunstvoorwerpen aan deskundigen konden laten zien. Museum en Kerk kunnen elkaar versterken.”

Expositie ‘Ontsnapt aan de Beeldenstorm’
Kardinaal Eijk citeert in het door hem geschreven voorwoord van ‘Naar de middeleeuwen’ pauselijke woorden: “De wereld waarin wij leven, heeft schoonheid nodig om niet in vertwijfeling te vervallen.” Ook benadrukt hij het belang van de collectie, “die aantoont hoe het christelijk geloof talloze kunstenaars geïnspireerd heeft.” Bij de presentatie herhaalde hij die woorden. “We zijn niet meer zo’n mecenas voor de kunst, maar ik kan u wel verzekeren dat de belangrijke band tussen Kerk en kunst nog steeds bestaat.”
Het rijk geïllustreerde boek laat zien hoe Van Heukelum middeleeuwse schilderijen, beelden, handschriften, kerkelijke gewaden en andere voorwerpen uit alle hoeken van het aartsbisdom naar Utrecht wist te halen. Zo redde hij ze vaak van de ondergang. De bewonderde objecten konden als voorbeeld voor eigentijdse kunstenaars dienen. Ook liet het nieuwe museum zien dat er vóór de Gouden Eeuw al hoogstaande kunst in ons land werd vervaardigd. De katholieke herleving in Nederland na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 vond zo aansluiting bij de middeleeuwen.

Na afloop van de boekpresentatie kregen de gasten – onder wie de drie vicarissen van het aartsbisdom en vertegenwoordigers uit de parochies – een rondleiding langs de tentoonstelling ‘Ontsnapt aan de Beeldenstorm’. Deze prachtige expositie toont ruim negentig middeleeuwse beelden van hout, steen en pijpaarde uit eigen collectie en uit binnen- en buitenlandse verzamelingen. De  selectie geeft een beeld van de schoonheid van de Utrechtse beeldhouwkunst van het einde van de 15de en de vroege 16de eeuw. Utrecht had in die periode een uitzonderlijke cultuurhistorische en artistieke positie in de Noordelijke Nederlanden. Vooral de langdurige bouw van de Domkerk was van groot belang voor de ontwikkeling van de beeldhouwkunst. Onder de tentoongestelde werken is een aantal topstukken uit de ABM-collectie opgenomen. Conservator Micha Leeflang had de gasten middels een presentatie voorzien van de nodige voorinformatie.

Elmer Peters, ‘Naar de middeleeuwen’, 160 blz., € 24,95 (tot 24 februari 2013, daarna € 29,95), uitgeverij Matrijs, Utrecht 2012.