Met een laatste werkbezoek aan de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacramenten besluit vandaag het Ad Limina bezoek van de Nederlandse bisschoppen. Op 5 december vierden zij de Eucharistie in de Santa Maria dell’Anima, waar het graf ligt van de Nederlandse paus Adrianus VI. Gisteren was de slotviering in de Santa Maria Maggiore, waarin de Nederlandse kerkprovincie op verzoek van paus Franciscus aan Maria werd opgedragen. Kardinaal Eijk kijkt terug op een week ‘Ad Limina Apostolorum’.

“De voorbereidingen van het Ad Limina Bezoek van de Nederlandse bisschoppen zijn voorafgegaan door de nodige speculaties. Wat zou de nieuwe paus Franciscus wel niet denken van de Nederlandse bisschoppen? Zouden ze nu niet eens flink ‘op hun vet’ krijgen vanwege hun beleid? Daarbij denkt menigeen aan de fusies van parochies en de sluiting van kerken, waartoe de bisschoppen zouden besluiten uit ideologische motieven en vanwege het priestergebrek. Opvallend was dat de aanpak van het probleem van het seksueel misbruik door medewerkers van de Kerk nu minder aandacht kreeg.
In mijn column in het novembernummer van het bisdomblad Op Tocht, die ook als brief in de parochies is verspreid, ben ik uitgebreid ingegaan op de pijnlijke noodzaak van parochiefusies en kerksluiting op een aantal plaatsen. Het aartsbisdom neemt niet het initiatief tot kerksluiting. Dit is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de parochiebesturen, die vervolgens aan de aartsbisschop verzoeken om een kerk aan de eredienst te onttrekken. Het zijn echter uiteindelijk noch de aartsbisschop noch het parochiebestuur die daartoe het besluit nemen, maar de mensen die besluiten om niet meer aan de eredienst deel te nemen en de Kerk niet meer financieel te ondersteunen.
In de jaren vijftig ging 90 procent van de katholieken naar de kerk op zondag. Nu is dat 5 procent en dit percentage daalt nog steeds. Iedereen kan inzien dat daardoor kerksluiting onontkoombaar is. Dit geldt ook voor de parochiefusies. Parochies die niet meer vitaal zijn, kunnen samen met andere parochies de krachten bundelen en daardoor samen weer een nieuwe vitale geloofsgemeenschap vormen. We moeten nu onze verantwoordelijkheid nemen voor de toekomst. Ook onze kinderen die nog geloven, moeten de mogelijkheid hebben om het geloof te vieren en uit te dragen. Het zou onverantwoordelijk zijn om alles wat we nu hebben in de lucht proberen te houden en daarmee alle nog beschikbare middelen op te souperen, waardoor de volgende generaties gelovigen straks met lege handen staan.
Dit begrijpt de Paus en dit begrijpt ook de Romeinse Curie. Ook elders in de wereld, bijvoorbeeld in de Verenigde Staten doet zich de noodzaak van parochiesfusies en kerksluiting gelden. Tussen 2000 en 2011 zijn in het bisdom Essen (Duitsland) 121 kerken aan de eredienst onttrokken en gesloten.”

 
Eucharistieviering in de Santa Maria dell’Anima, met als hoofdcelebrant
bisschop Hurkmans van Den Bosch

Seksueel misbruik
“Ook vele andere onderwerpen zijn aan bod gekomen. Zo zijn de Paus en zijn medewerkers door de Nederlandse bisschoppen uitgebreid geïnformeerd over de stand van zaken rond het seksueel misbruik van minderjarigen. Sinds enkele maanden is er een vruchtbaar overleg tussen de voorzitters van de Bisschoppenconferentie, de KNR (Konferentie Nederlandse Religieuzen) en KLOKK, de belangrijkste koepelorganisatie voor slachtoffers van seksueel misbruik. In gezamenlijk overleg is een einddatum vastgesteld voor het indienen van klachten van seksueel misbruik tegen overledenen en gevallen van seksueel misbruik dat verjaard is, op 1 juli 2014. Tevens hebben genoemde voorzitters aan Minister Opstelten op 5 november jl. een gezamenlijk rapport aangeboden, de 0-Meting, waarin is onderzocht hoe de aanbevelingen van de Commissie Deetman uit 2011 zijn geïmplementeerd. Dit rapport bevat een aantal degelijke adviezen voor verbetering van de omgang met klachten van seksueel misbruik. De Bisschoppenconferentie, de KNR, KLOKK en de Stichting Beheer en Toezicht inzake seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland zijn enthousiast begonnen deze adviezen uit te voeren. De 0-Meting is het Engels vertaald en aan de Congregatie voor de Geloofsleer toegestuurd.
De Nederlandse bisschoppen en de KNR hebben de aankondiging van de einddatum gepaard laten gaan met een oproep aan allen om waar mogelijk steunbewijs voor klachten van seksueel misbruik aan te leveren. Tevens hebben wij allen opgeroepen om – in tegenstelling tot wat helaas op en aantal plaatsen gebeurt – slachtoffers niets in de weg te leggen als zij een klacht indienen, of hen dat kwalijk te nemen, maar hun juist zoveel mogelijk daarin te ondersteunen. Zij hebben al voldoende geleden onder het seksueel misbruik. Wij hebben allen opgeroepen om de Kerk op deze manier te helpen schoon schip te maken in het belang van de slachtoffers. De paus spoorde ons ertoe aan om op deze ingeslagen weg verder te gaan. Ook op de Congregatie voor de Geloofsleer kregen we te horen dat we een “goede route” hadden gekozen.”

Bevestigd en bemoedigd
“De wijze waarop de Paus reageerde op het beleid van de Nederlandse bisschoppen was voor hen hartverwarmend. Hij was zichtbaar geraakt door de moeilijkheden waarmee wij worstelen. Zijn grootste vrees was dat wij door de geschetste ontwikkelingen de moed zouden verliezen en ons aan gevoelens van droefheid zouden overgeven. Hij drukte ons op het hart hoop te houden, hoop op de beloften van Christus: “Deze hoop stelt nooit teleur.” De boodschap, die hij bij herhaling onder onze aandacht bracht, luidde: “Kijk niet achterom, probeer niet te behouden wat jullie eens hadden, maar kijk vooruit.” Een woord dat hij steeds weer herhaalde was: “avanti, avanti, sempre avanti.” Ga steeds vooruit en kijk niet om naar het verleden. In het verleden mocht de Kerk dan over grootse gebouwen en structuren beschikken, maar wij leven in het nu. Nu moeten jullie je verantwoordelijkheid nemen.
“Wij voelen ons als Nederlandse bisschoppen zeer bevestigd en bemoedigd door de Paus en zijn medewerkers om “avanti”, dat wil zeggen verder te gaan op de ingeslagen weg. Wat wij meenemen van dit zeer geslaagde Ad Limina Bezoek is dat we niet steeds met nostalgie moeten terugkijken naar een rijk verleden, maar dat we nu “avanti”/verder gaan met onze opdracht om Christus en Zijn Evangelie te verkondigen. Nu moeten wij onze verantwoordelijkheid nemen en de nodige maatregelen treffen, ook al zijn die niet altijd even populair, om ervoor te zorgen dat er voldoende middelen en mogelijkheden zijn om ook in de toekomst het geloof te kunnen verkondigen in de Nederlandse samenleving. Als we nu niets doen en alles openhouden wat we hebben, dan ontnemen we daardoor onze kinderen de middelen om het Evangelie uit te dragen en het geloof te vieren.”

Maria
“Het was voor de bisschoppen ook een bijzondere ervaring om een hele week samen in Rome met elkaar op te trekken. Naast de eenheid met de Wereldkerk heeft het Ad Limina Bezoek daardoor ook onze onderlinge eenheid verstrekt. Veel concrete vragen van de bisschoppen zijn door medewerkers van de Romeinse curie beantwoord. Met de adviezen die wij hebben ontvangen, gaan wij vol goede moed en enthousiasme aan de slag.
Het Ad Limina Bezoek werd afgesloten met een eucharistieviering in de Santa Maria Maggiore. Hier hebben we aan het einde van de viering gehoor gegeven aan de oproep die paus Franciscus tot ons richtte in zijn meegegeven toespraak bij de audiëntie op maandag, namelijk om onze Kerkprovincie aan Maria op te dragen. Dat hebben we gedaan en bekrachtigd met het gezamenlijk bidden van het Wees Gegroet. Wij hebben Maria gevraagd om voor ons tot God te bidden dat hij dit zeer mooie Ad Limina Bezoek zeer vruchtbaar maakt voor de verkondiging van het Katholieke geloof in Nederland.”

 
Eucharistieviering in de Santa Maria Maggiore, met als hoofdcelebrant bisschop Van den Hende van Rotterdam

Foto’s: Ramon Mangold